İNSAN-I KÂMİL

Kemal mefhumunun, insanýn kemalleri ve insaný ta­nýma konusundaki tefsiri ve beyaný için, düþünürler ve mektepler farklý görüþler öne sürmüþlerdir. Tabi ki her görüþün kendi fikri mebnasýna ve nazariyesine göre in­san-ý kâmili ve kemalleri tanýma hakkýnda kendine özgü düþünceleri ortaya atmasý doðaldýr.

Mutasavvýflar ve arifler insani kemalleri bir bütün ve ayný zamanda ilahi bir açýdan ele aldýklarýndan, onlarýn insan-ý kâmil mefhumu hakkýndaki sunumlarý, konu hakkýnda görüþ belirten diðer araþtýrmacýlara nazaran daha genel ve daha kapsamlýdýr. Þehit Mutahari insan-ý kâmil hakkýndaki farklý görüþleri açýkladýktan sonra ariflerin görüþleri için diyor ki: “Ben, insan-ý kâmil hakkýnda Ýslam irfanýnýn gerek eski gerekse yeni tüm panteist mekteplerden daha zengin olduðunu söyleyebi­lirim. Ne eskiler ne de yeniler bunlara ulaþamamýþlar­dýr.”[1]

Ariflerin görüþünü beyan etmeden önce bu araþtýr­mamýzda Ýmam Humeyni’nin insan-ý kâmil hakkýndaki düþüncelerini açýklayacaðýmýzdan ve onun, ariflerin gö­züyle konuya bakýp onlarýn yöntemiyle konuyu tefsir etmesinden dolayý diðer düþünürlerin konu hakkýndaki görüþlerinin bu araþtýrmamýzýn hedefi dýþýnda kalacaðýný belirtmemizde yarar var.

Ariflerin insan-ý kâmilin niteliði hakkýndaki görüþleri için öncelikle genel bir þekilde birkaç noktayý belirtme­miz gerekir; Þöyle ki; marifet ehlinin insan-ý kâmil ma­kamýna ulaþmak için önerdiði obje, Allah’a teveccüh et­mek ve nefsin tehzib ve ýslahýyla uðraþma objesidir. Ýn­san ne kadar Allah’a teveccüh ederek O’nun dýþýndaki varlýklardan uzaklaþýrsa, nefsin marifeti ve ýslahýyla uð­raþýp afakî ve enfüsi ayetlerde seyr ederek kendisini ve Rabbini tanýrsa o oranda da insan-ý kâmil makamýna ya­kýnlaþýr. Arife göre insanýn nihai kemali Hakk Tealaya ulaþmaktýr. Arifler, insanýn, batýnýný temizledikten sonra kendinde Rabbini görebiliyorsa nihai kemale ereceðine inanýrlar. Bu hususta Þebusteri þöyle diyor;

Gönül evinin içini temizle

Mahbubun yerini ve makamýný amade eyle

Sen dýþarý çýktýðýnda o içeri gelir.

Sana sen olmadan cemalini gösterir.

Ariflere göre insan, eðer aþkýn nuruyla hareket eder ve insan-ý kâmilin gözetimi altýnda menzilleri aþarsa, nihai kemale erer, Allah ile arasýndaki hicaplar ortadan kalkar ve varlýk âleminin merkezine ulaþýr. Onun de­vamlý sürecek bir çabayla bu yolu aþmasý gerekir. Allah-u Teala da Kur’an-ý Kerim’de þöyle buyuruyor: “Ey in­sanoðlu! Sen Rabbine kavuþuncaya kadar çalýþýp ça­bala, sonunda O'na kavuþacaksýn.”[2]

Ýnsan nihai kemal makamýna ulaþtýðý zaman, varlýðýn hakikatine erer ve her þeye sahip olur. Ýnsaný bu ma­kama ulaþtýran þey kulluktur. Ýmam Sadýk (a.s) buyuru­yor ki: “Kulluk, batýnýnda Rububiyet olan bir cev­herdir.”[3] Ýnsan, Allah’a ulaþtýðý zaman insan-ý kâmil, ilahi isim ve sýfatlarýn mazharý ve Hakk’ýn zatýnýn ken­disinde tecelli ettiði bir ayna olur. Ýnsan gerek nurani ve gerekse zulmani hicaplarý aþtýktan sonra ancak bu haki­katlere eriþebilir. Ehl-i Beyt Ýmamlarýnýn (a.s) münacatý olan Þabaniye duasýnda þöyle deniliyor; “Allah’ým! Bütün baðlýlýklardan kopup sana yönelmeyi bize baðýþla. Kalp gözümüzü kendisiyle seni müþahede edebile­ceðimiz nurla aydýnlat ki böylelikle kalp gözü nu­run hicaplarýný parçalasýn. Bizleri azamet made­nine ulaþtýr. Ruhlarýmýz senin kutsi izzet maka­mýna ulaþ­sýn.”[4]

Ýmam Humeyni yukarýdaki duanýn tefsirinde diyor ki: “Bütün baðlýlýklardan kopma; Allah’ýn celal nurunun hâsýl olmasýndan sonra Allah’ýn kendi halis evliyalarýna baðýþladýðý; insanýn kendisinden, enaniyetinden her þey­den ve herkesten uzaklaþmasý ve Allah’tan gayrýsýna te­veccüh etmeyerek Allah’la birleþmesidir. Dolayýsýyla insan, kutsi makamla irtibat halinde olmayan ruhlarý derk etmezse, yakýnlýk makamýna ulaþmazsa, kalp gözü onun nuruyla nurlanmazsa ve nur hicaplarý parçalan­mamýþ halde baki kalýrsa yüce azamet madenine yol bulamaz. Bu yüzden; “Sonra yakýn ve daha yakýna geldi”[5] ayetinde belirtilen makamdan önce mutlak fena ve mutlak birleþme makamý vardýr ki insan sahip olduðu bu varlýk daðýný yok etmedikçe Hakk’ýn sýrrýna nail olamaz.